• 13 474 84 00
  • 13 474 83 20
  • Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Aktualności


Będzie „boom” na opakowania wielokrotnego użytku?

Zachęcamy do przeczytania artykułu, opublikowanego w Przeglądzie Komunalnym,  autorstwa Janusza Fica, prezesa Krośnieńskiego Holdingu Komunalnego, oraz mec. Anny Szustakowskiej, który dotyczy koncepcji i propozycji zmian w systemie kaucyjnym.

Autorzy promują w nim system opakowań wielokrotnego użytku, jako ten, który ich zdaniem przynosi najlepsze efekty środowiskowe. Proponują też, by wszystkie instalacje przetwarzające odpady w Polsce były poszerzone o automatyczne systemy sortowania odpadów, co – ich zdaniem – w sposób znaczący wpłynie na poprawę uzyskiwanych efektów ekologicznych, a do tego będzie procesem niewymagającym dużych kosztów.

Zdaniem Janusza Fica i mec. Anny Szustakowskiej powinno dochodzić do zmniejszanie ilości opakowań jednorazowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku. – W takim przypadku stosowanie opłat za wprowadzania opakowań jednorazowego użytku mogłoby służyć jako mechanizm do promowania proekologicznych postaw mieszkańców, którzy już w momencie zakupu będą dokonywać świadomego wyboru opakowania wielorazowego, jako tego, które jest bardziej ekologiczne i przyjazne środowisku niż opakowanie jednokrotnego użytku – czytamy w artykule.

Po więcej szczegółów, prezentujących koncepcje, pomysły i propozycje, odsyłamy do artykułu.


 SYSTEM KAUCYJNY PRZYJAZNY DLA OPAKOWAŃ WIELOKROTNEGO UŻYTKU

Ostatnia z zaproponowanych przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska wersja projektu ustawy o systemie kaucyjnym wprowadziła bardzo pozytywną zmianę. Chodzi o usunięcie z tego systemu jednorazowych opakowań szklanych i wprowadzenia kaucji tylko na butelki szklane wielokrotnego użytku. Zmiana ta zainspirowała nas do przedstawienia wizji systemu kaucyjnego, promującego właśnie opakowania wielokrotnego użytku i kształtującego postawy proekologiczne konsumentów oraz, w efekcie, producentów.

Nie ulega wątpliwości, że sam pomysł wdrożenia systemu kaucyjnego należy ocenić bardzo pozytywnie. Niemniej jednak uważamy, że nadanie mu nieco innego kształtu może przynieść znacznie większe korzyści.

System alternatywny

Założenia projektowanego systemu kaucyjnego zmierzają, niestety, do wdrożenia alternatywnego do już istniejącego sposobu zbierania odpadów. Dotyczy to przewidywanych do ujęcia w nowym systemie jednorazowych butelek z tworzywa sztucznego (tzw. PET) o pojemności do 3 litrów oraz puszek aluminiowych do 1 litra.

Oczywiście, nowy system poprawi efektywność ich zbierania. Jednak jego budowa będzie związana z dużymi wyzwaniami organizacyjnymi i logistycznymi dla sklepów oraz koniecznością poniesienia znaczących kosztów, które ostatecznie zostaną przerzucone na konsumentów. Zauważyć również trzeba, że w związku z wprowadzeniem systemu kaucyjnego funkcjonujące na rynku instalacje przetwarzania odpadów zostaną pozbawione znacznego strumienia „wartościowych” odpadów, co również ostatecznie dotknie konsumentów, gdyż przełoży się na wzrost kosztów zagospodarowania pozostałych odpadów w tych instalacjach.

Dlatego uważamy, że wdrożenie systemu kaucyjnego sprowadzającego się tylko do stworzenia alternatywnego sposobu samego zbierania odpadów, nawet jeżeli poprawi efektywność ich zbierania, nie da efektów proporcjonalnych do wysiłków i kosztów budowy oraz utrzymywania tego systemu.

Co prawda, w innych państwach europejskich funkcjonują podobne systemy, niemniej jednak gdy przyjrzymy się uwarunkowaniom polskiej gospodarki odpadowej, dojdziemy do wniosku, że zachodnie wzorce nie powinny być wiernie kopiowane. W Polsce zbudowaliśmy już gminny system zagospodarowania odpadów oraz wiele nowoczesnych instalacji, które bardzo wysoką sprawnością wspomagają odzysk odpadów. Zaangażowaliśmy w ten cel duże pieniądze i włożyliśmy ogrom pracy. Nakładów tych i wysiłków nie możemy dziś zmarnować. Poza tym wydaje się, że instalacje te, przy znacząco niższych kosztach, mogą istotnie poprawić uzyskiwane rezultaty i ostatecznie osiągnąć podobne efekty w zakresie odzysku odpadów, jak przewidziane do osiągnięcia w nowym systemie.

Kaucja to za mało

Projektowany system kaucyjny zachęca konsumentów do zbierania odpadów za zwrotem kaucji. Uważamy, że to zdecydowanie za mało dla istotnej poprawy efektywności gospodarki odpadami. System kaucyjny powinien bowiem promować nie samo zbieranie odpadów, ale kupowanie produktów w opakowaniach wielokrotnego użytku i powinien być połączony z rozszerzoną odpowiedzialnością producenta za wprowadzanie do obrotu opakowań jednorazowych, których koszty zakupu byłyby dla konsumenta dodatkowym bodźcem do wyboru towaru w opakowaniach wielorazowych. Może to być wspaniałe narzędzie, które powinno być jak najszybciej wykorzystane do poprawy efektywności gospodarki odpadami w naszym kraju i tak naprawdę podniesienia jej na wyższy poziom, czyli dużej promocji opakowań wielorazowych.

Jeżeli wprowadzimy zwrot kaucji dla opakowań wielokrotnego użytku oraz mechanizmy zapewniające z czasem, niekoniecznie na starcie systemu, nawet wyższe koszty opakowań jednorazowych i odpowiednio niższe dla opakowań wielokrotnego użytku, to racjonalnie działający konsument wybierze towar w ekologicznym, tańszym i objętym kaucją zwrotną opakowaniu wielokrotnego użytku.

Wszystko już było

Proponując takie rozwiązania, nie tworzymy czegoś zupełnie nowego. Polakom średniego i starszego pokolenia system kaucyjny jest znany. Obowiązywał on już w okresie międzywojennym i przetrwał w czasach PRL-u, kiedy to za zwrotem kaucji oddawaliśmy do sklepów szklane butelki. Z czasem butelki plastikowe, z uwagi na ich niskie koszty wytworzenia oraz niewątpliwą wygodę, stały się tak popularne, że wyparły opakowania wielorazowe. Dzisiaj, aby ograniczyć ilość wytwarzanych odpadów, powinniśmy ten proces odwracać, a doskonałym do tego narzędziem może być odpowiednio zaprojektowany system kaucyjny w połączeniu z rozszerzoną odpowiedzialnością producenta.

Proponowany przez nas system kaucyjny promujący opakowania wielorazowe będzie kształtował ekologiczne postawy i decyzje konsumentów, skutkujące w efekcie zmniejszeniem ilości wytwarzanych odpadów. Co więcej, wybory konsumentów będą wpływały na zachowania producentów, powodując istotne zmiany na etapie produkcji w kierunku wprowadzania na rynek opakowań wielokrotnego użytku w miejsce opakowań jednorazowych.

Wsparcie segregacji i odzysku

Projektowane obecnie zmiany koncentrują się na zbieraniu butelek PET i puszek poprzez stworzenie do tego dodatkowych zachęt. To, że system kaucyjny powinien istnieć i że konieczne jest jego ustanowienie, jest poza dyskusją, jednak jego wdrożenie nie powinno usuwać z pola widzenia dodatkowych obszarów, które mogłyby istotnie podnieść skuteczność segregacji u źródła oraz w instalacjach.

W naszej ocenie efektywność w zakresie zbiórki odpadów segregowanych można poprawić poprzez promocję postaw proekologicznych społeczeństwa. Dziś mamy już ważne narzędzie służące temu celowi w postaci jednolitych systemów segregacji odpadów na obszarze całego kraju, co umożliwia prowadzenie ogólnopolskich akcji edukacyjnych. Tego typu akcje z całą pewnością wpłyną na poprawę zachowań konsumentów i przyjmowanie postaw bardziej ekologicznych. Tutaj wydaje się, że są jeszcze duże możliwości działań, a działania te mogłyby być podejmowane centralnie, co umożliwiają właśnie jednolite w całym kraju systemy segregacji odpadów.

Postawmy na separatory

Drugim obszarem, który można by ukierunkować na poprawę efektów segregacji, jest wprowadzenie, z odpowiednim vacatio legis, obowiązku doposażenia instalacji przetwarzających odpady w urządzenia automatycznie wysegregowujące frakcje odpadów, tj. separatory metali żelaznych i nieżelaznych oraz tworzyw. Wyposażenie sortowni w separatory wychwytujące te frakcje jest w pełni uzasadnione, bowiem nawet gdy takiego rodzaju odpady znajdują się w strumieniu odpadów komunalnych zmieszanych, to ich wartość dla celów ponownego użycia albo się nie pogarsza, albo pogarsza się tylko nieistotnie.

Obligatoryjność wyposażenia sortowni w separatory mogłaby być rozumiana w ten sposób, że brak tych urządzeń nie powodowałby zakazu przetwarzania odpadów, lecz skutkowałby wyższymi opłatami środowiskowymi z powodu pogorszonej efektywności środowiskowej. Opłaty te mogłyby corocznie wzrastać, pomagając podjąć tym instalacjom właściwe środowiskowo decyzje o modernizacji. Z czasem nawet, w zależności od wysokości dodatkowej opłaty środowiskowej, wypierałyby one z rynku te zakłady, które takich urządzeń nie zamontują. Co ważne, efekty takich działań mogłyby podnieść ilość odzyskiwanych odpadów do poziomu ok. 90%, a więc zbliżonego do założeń projektowanego systemu kaucyjnego, przy znacznie niższych kosztach i wyzwaniach organizacyjnych.

Przeciwdziałanie wykluczeniu

Aktualny projekt ustawy o systemie kaucyjnym zakłada, że system ten będzie obligatoryjny dla sklepów o powierzchni powyżej 200 m2. Mniejsze placówki handlowe będą mogły dołączyć do systemu na zasadach dobrowolności, jednak z uwagi na duże wyzwania organizacyjne i finansowe przyjąć można, że znaczna część małych sklepów tego nie zrobi. Tak zaprojektowany system kaucyjny siłą rzeczy będzie promował większe jednostki handlowe, gdyż konsumenci, którzy dotychczas korzystali z mniejszych sklepów, będą musieli oddać opakowania w większych sklepach i przy okazji zwrotu opakowań będą dokonywać tam zakupów. Projektowane zmiany mogą więc doprowadzić do powstania obszarów wykluczenia mniejszych osiedlowych czy wiejskich sklepów, promując jednocześnie duże sklepy sieciowe.

W proponowanym przez nas systemie kaucyjnym promującym opakowania wielokrotnego użytku uczestniczyłyby obligatoryjnie wszystkie placówki handlowe, niezależnie od ich powierzchni. W takim wydaniu mieszkaniec, który kupi towar w opakowaniu wielorazowym w małym sklepie, będzie miał możliwość oddania opakowania wielokrotnego użytku w tym samym sklepie. W tej sytuacji zwrotne opakowania wielorazowe będą, co do zasady, trafiać do tego samego osiedlowego czy wiejskiego sklepu, w którym mieszkaniec zwyczajowo dokonuje zakupów. Takie rozwiązanie nie będzie wymagało od małych sklepów jakichś poważniejszych działań dostosowawczych, gdyż ilość sprzedawanych i zwracanych opakowań nie powinna się znacząco różnić. Dodatkowo takie rozwiązanie nie będzie promowało większych, bogatszych placówek handlowych, a, niestety, taką promocję można dostrzec w projektowanej koncepcji systemu kaucyjnego.

Sprawiedliwość społeczna

Dzisiejszy gminny system gospodarowania odpadami komunalnymi jest finansowany w ten sposób, że całkowite koszty funkcjonowania tego systemu gmina dzieli na liczbę mieszkańców i każdego mieszkańca obciąża opłatą w takiej samej wysokości. Co prawda, ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach dopuszcza także inne metody wyliczania tej opłaty, jednak najczęściej jest ona wyliczana w wyżej wskazany sposób, co oznacza, że każdy mieszkaniec danej gminy ponosi taką samą opłatę, a jak wiemy, „po równo” nie znaczy „sprawiedliwie”.

Poziom konsumpcji, a co za tym idzie, poziom produkcji odpadów jest bardzo zróżnicowany. Osoby lepiej sytuowane, z lepszymi zarobkami, wytwarzają zdecydowanie więcej odpadów niż osoby o niższych dochodach i osoby ubogie. W takiej sytuacji osoby, które konsumują mniej, finansują część kosztów systemu gospodarki odpadami powstałych na skutek konsumpcji osób lepiej sytuowanych. Taki system nie jest sprawiedliwy.

Szansą dla zniesienia tej niesprawiedliwości jest system rozszerzonej odpowiedzialności producenta, który zakłada, że producenci wprowadzający na rynek towary w opakowaniach mają obowiązek uczestniczyć w finansowaniu zagospodarowania tych opakowań. Oznacza to w praktyce, że koszt zagospodarowania jednorazowego opakowania, bądź istotna jego część, może być zawarty już w cenie tego opakowania i ponoszony przez mieszkańca w chwili zakupu. W takiej sytuacji osoby, które będą kupowały napoje w butelkach jednorazowego użytku, będą obciążone dodatkową opłatą zawierającą koszt zagospodarowania odpadu, która to opłata, poprzez system ROP, mogłaby trafić w całości bądź w jakiejś części do systemu gminnego, obniżając opłaty dla wszystkich mieszkańców i w ten sposób zdecydowanie poprawiając sprawiedliwość tego systemu.

Proponowane rozwiązanie przyniosłoby zatem podwójną korzyść, bo służyłoby z jednej strony promowaniu opakowań wielorazowego użytku, a z drugiej – wyrównywaniu poziomu partycypacji w utrzymywaniu systemu gminnego, gdyż osoby o większej konsumpcji w odpowiednio wyższym stopniu uczestniczyłyby w jego finansowaniu.

Hierarchia postępowania z odpadami

W art. 17 ustawy o odpadach ustawodawca wprowadził hierarchię sposobów postępowania z odpadami, wskazując, że w pierwszej kolejności należy dążyć do zapobiegania ich powstawaniu. Dopiero wtedy, gdy nie można zapobiec powstaniu odpadów, należy poddać je recyklingowi lub innym procesom odzysku.

Wprowadzając system kaucyjny promujący opakowania wielokrotnego użytku, znajdziemy się w najwłaściwszym miejscu hierarchii postępowania z odpadami, gdyż będziemy zapobiegać powstawaniu odpadów.

W dyskusji na temat systemu kaucyjnego prezentowanych jest wiele stanowisk i opinii co do kształtu tego systemu, jednak większość z nich podyktowana jest ocenami jego wpływu na już funkcjonujące biznesy, a to sprowadza tę dyskusję na niewłaściwe tory.

Dlatego ważne jest przedstawienie jasnej i czytelnej koncepcji systemu kaucyjnego, promującego opakowania wielokrotnego użytku i wprowadzającego pewną stygmatyzację opakowań jednorazowych, a przez to kształtującego proekologiczne postawy mieszkańców. Oczywiście, formułowanie tych postaw będzie długofalowym procesem, ale jeżeli zostanie on oparty na założeniu promowania opakowań wielorazowych, to z pewnością przyniesie wymierne efekty ekologiczne.

W takim wydaniu, jeżeli nawet instalacje przetwarzające odpady zostaną pozbawiane pewnego strumienia odpadów, to gminy i przedsiębiorcy prowadzący te instalacje nie powinni protestować, gdyż stanie się tak nie dlatego, że powstanie dużym kosztem i w szybkim tempie jakiś alternatywny sposób zbierania odpadów, ale dlatego, że zostanie uruchomiony proces, który naszą gospodarkę odpadową i nasze postępowanie z odpadami przeniesie na wyższy poziom w postaci promowania opakowań wielorazowego użytku.

Podobny proces zostanie uruchomiony wśród przedsiębiorców wprowadzających do obrotu swoje wyroby w opakowaniach jednorazowych. Wobec zmiany preferencji konsumentów i przyjmowania przez nich postaw proekologicznych producenci będą się dostosowywać do nowej sytuacji, zwiększając wykorzystanie opakowań wielorazowych, a to właśnie powinno być celem wdrożenia nowego systemu kaucyjnego.

Janusz Fic & mec. Anna Szustakowska

* Artykuł „System kaucyjny musi promować opakowania wielokrotnego użytku” został opublikowany w grudniowym wydaniu Przeglądu Komunalnego (nr 12/2022).


Warto odwiedzić